HẬN NAM QUAN
Hoàng Cầm
Một đêm giăng mờ lạnh lẽo. Tiếng tiêu nào trên ngàn xa văng vẳng trong sương. Trên một khu rừng gần Ải Nam Quan, chi chít cây cối, có một bóng đen vạch cây, rẽ lá tìm đường.
Gần chỗ ấy, Nguyễn Phi Khanh bị giam trong một cái cũi lớn. Lúc đó đã nửa đêm. Bốn bề tịch mịch. Duy có tiếng tiêu vẫn réo rắt, não nùng. Thỉnh thoảng có tiếng mõ cầm canh xa xa. Hồi lâu, Phi Khanh hơi cử động và ngồi dậy.
Phi Khanh:
Đây biên giới hai nước thù đẫm máu
Đây Nam Quan con mắt khép tình thâm
Lối qua lại của một loài cuồng khấu
Là Nam Quan chua xót bóng nghìn năm.
Đây Nam Quan chốn biên thùy lạnh lẽo
Hồn thuở xưa lay động bóng chinh kỳ
Ai đi sứ nơi quê người lẽo đẽo
Cỏ hoa rừng dâng lệ khóc phân ly.
Đây Nam Quan những u hồn thấp thoáng
Đứng đầu non trông rỏi bóng quê hương
Đây Nam Quan anh hùng xưa lãng vãng
Trỏ sang Tàu vẽ máu trên đường gươm.
Đây Nam Quan, nơi tướng quân họ Lý
Đuổi quân thù để cứu lấy giang san
Lại phóng xá cho giống người tiểu kỷ
Rút binh về, múa tít lưỡi gươm linh.
Đây Nam Quan, quân Nguyên rời biển máu
Thoát rừng gươm tơi tả kéo nhau về
Say chiến công tướng nhà Trần lảo đảo
Nắng chiều hôm lay động ánh gươm thề.
Màu thời gian phất phơ làn khói biếc
Bóng người xưa lồng lộng tận trời xanh
Đến bây giờ Thăng Long nằm đợi chết
Đau lòng ta tiếng gọi dưới trăng thanh.
Nước phá, nhà tan, muôn dân u uất!
Biết bao giờ lau sạch máu trên đầu?
Mấy cha con như sao thần vụt tắt,
Đường xa xôi, huyết lệ chảy về đâu?
(Nguyễn Trãi đi đến, nép vào một bụi cây, lắng nghe)
Nguyễn Trãi:
Góc trời Nam ánh sao thần vụt tắt,
Thành Thăng Long nghi ngút chuyện thương đau
Phụ thân ôi, chiến bào đầy nước mắt
Biết bao giờ lau sạch máu trên đầu.
Phi Khanh:
Ai?
Nguyễn Trãi:
Thưa phụ thân, con đây, Nguyễn Trãi.
Phi Khanh:
Kìa, đêm khuya sao lại đến tìm cha?
Nguyễn Trãi:
Đêm gió lạnh, quân canh vì trễ nãi
Để chim bằng thoát khỏi đến thăm cha.
Phi Khanh:
Còn hai anh?
Nguyễn Trãi:
Chắc còn nằm trong Ải,
Đợi quân thù đưa lối đến Kim Lăng
Riêng mình con đã thoát vòng cuồng khấu
Lượng trời cao mở rộng cánh chim bằng.
Nghe rừng khuya xạc xào lên tiếng nói
Trong đêm mờ rẽ cỏ con tìm đi
Trên ngàn xa tiếng tiêu như nhắn gọi
Như vỗ về, thúc dục chí nam nhi.
Ôi ! réo rắc là linh hồn cố quốc
Ôi ! thê lương là mối hận suy vong
Trăng tàn úa theo nhạc sầu đất nước
Bốn phương trời than khóc với non sông.
Vừa qua đây, hồn Nam Quan khắc khoải
Con lắng nghe u uất tấm lòng cha
Con muốn đi nhưng có gì giữ lại
Con muốn về nhưng không dám rời xa.
Phi Khanh:
Ôi, sung sướng!
Trời thương ta nên vạch sẵn con đường
Về đi thôi, quân Minh phòng các ngã
Cố làm sao về thấy được quê hương.
Nguyễn Trãi:
Phụ thân ôi, đây con đường định mệnh
Nửa chừng khuya rền rĩ tiếng u hoài
Hồn quê hương quá thương nên gãy gánh
Mênh mông sâu là cõi thế chông gai.
Phi Khanh:
Đây là chốn Ải địa đầu nước Việt
Khắc trong lòng ghi nhớ hận Nam Quan
Bao năm trời nằm sương và gối tuyết
Cha hằng mong thiên hạ được bình an.
Bên đất khách khi đến giờ nhắm mắt
Cha sẽ cầu con trả được thù chung
Ngày mai đây, tấm thân tàn sẽ mất
Nhưng linh hồn bay lại với non song.
Trãi con ơi, con về đi!
Con về đi cha yên tâm chịu khổ
Con về đi rửa nhục cho giang sơn
Cha tin chắc đường gươm nơi đất Tổ
Sẽ có ngày sáng chói những vinh quang.
Con về đi!
Nguyễn Trãi:
Thưa cha, đau đớn lắm,
Nỗi chia lìa tê buốt bóng trăng xa
Như thân con có quản gì bụi lấm
Xin theo hầu thân phụ đến Trung Hoa
Để một mai cùng cha cùng biết chết
Cùng hai anh chia sẻ nỗi u hoài.
Phi Khanh:
A! Nguyễn Trãi! Hãy dẹp tình thảm thiết
Trông đàng sau xương máu ngập giang sơn
Cha sinh con là cha sinh sức mạnh
Cha nuôi con là hy vọng về sau.
Đến ngày nay giữa đường cha đứt gánh
Thì con ôi, tung kiếm cho quên sầu.
Con về đi! Cha vui lòng vĩnh biệt
Con về đi! Rửa nhục cho non sông.
Con phải nhớ, con là dòng tuấn kiệt
Trong người con cuồn cuộn máu anh hùng
Máu anh hùng trôi đi mà rửa nhục,
Con về đi!
Nguyễn Trãi:
Nhưng bên trời, cha cùng anh tắm máu
Con lòng nào yên sống giữa quê hương
Ôi! Ðại Việt! vào tay loài thảo khấu,
Khói nghìn năm thoi thóp trên sa trường.
Khắp non sông vừa tàn cơn ác mộng
Tình yên vui, trăm họ nén đau thương
Ai đồng chí trong đám người ham sống
Trên kinh thành lơ lửng một thanh gươm!
Kìa nghìn dặm trên đường về thui thủi
Lưới quân Minh căng đợi khách giang hồ
Một mãnh hổ chống sao đàn chó sói
Thân tan tành bêu máu chợ kinh đô.
Con xin cha, cho con theo bóng áo
Cùng ôm nhau cùng chết dưới gươm thù
Không tận trung, thôi đành, con tận hiếu
Kiếp nầy mong khỏi thẹn với ngàn thu.
Phi Khanh:
Không thể được ! Định sang Tàu chết nhục
Làm con ma uất hận giữa quê người
Con hèn quá, con làm cha tủi nhục
Thôi mong gì báo đáp một ngày mai.
Giống Đại Việt không bao giờ hèn yếu
Tự nghìn xưa ngẩn mặt lên trời cao
Ôi, kiêu hãnh là những trang niên thiếu
Tự ngàn xưa không nhụt chí anh hào.
Gái cùng trai trên giang sơn gấm vóc
Đã thêu bằng huyết lệ bằng gươm đao
Những trang sử đẹp như vàng với ngọc
Bóng muôn đời không thẹn với trăng sao.
Con là trai mà không bằng nhi nữ
Cha sinh con hổ thẹn với trời xanh
Mong chết uổng chỉ là loài úy tử
Sống bẽ bàng thêm tủi mặt tài danh.
Người trượng phu nên tìm đường mà chết
Chết làm sao danh dậy khắp ngàn thu
Chết làm sao mà kẻ thù tiêu diệt
Chết làm sao mà vạn thuở nhớ thương.
Kìa cái chết bậc anh thư ngày trước
Muôn ngàn năm quốc sử ngát trầm hương
Con hãy trả xong thù nhà nợ nước
Muốn theo cha thì chết trên sa trường.
Nguyễn Trãi:
(mơ màng nhìn về phía xa)
Ôi, bóng quê hương ngã nắng chiều
Những mùa thu cũ gợi thương yêu
Mái tranh xơ xác, thềm trăng lạnh
Sân mốc, vườn hoang, bóng tịch liêu.
Tre xanh san sát chuyện gươm đao
Đứng rủ tà huy nhuốm máu đào
Thép rủ buồn tênh lời sắc đá
Gươm vàng tựa nguyệt giấc chiêm bao.
Chí khí phai dần theo huyết lệ
Như làn tơ nhạt nếp thời gian
Bao giờ dứt lệ quên đau khổ
Tung kiếm ngàn thu diệt bạo thù.
Phi Khanh:
Con yêu quý, chớ bi quan thảm thiết
Gác tình riêng, vỗ cánh trở về Nam
Con về đi! Tận trung là tận hiếu
Đem gươm mài bóng nguyệt dưới khăn tang.
Nếu trời muốn cho nước ta tiêu diệt
Thì lưới thù sẽ úp xuống đầu xanh
Không bao giờ! Không bao giờ con chết
Về ngay đi rồi chí toại công thành.
Nghĩ đến cha một phương trời ảm đạm
Thì nghiến răng vung kiếm quét quân thù
Trãi con ơi! Tương lai đầy ánh sáng
Cha đứng đây trông suốt cả ngàn thu.
Nguyễn Trãi:
(quỳ lạy)
Cha nói đến tương lai đầy ánh sáng
Khiến cho lòng con bừng tỉnh một cơn mê
Quỳ lạy cha, cha lên đường ảm đạm
Rời Nam Quan, theo gió, con bay về.
Phi Khanh:
Ôi, sung sướng! Trời sao chưa nở tắt
Về ngay đi, ghi nhớ Hận Nam Quan
Bên Kim Lăng, cho đến ngày nhắm mắt
Cha nguyện cầu con lấy lại giang san.
Nguyễn Trãi:
Hận Nam Quan, biết bao giờ phai nhạt
Biết bao giờ cạn lệ khóc cha già
Lúc vĩnh biệt thật trăm nghìn chua xót!
Phi Khanh:
Kìa con trông, nắng chiếu chân trời xa
Nguyễn Trãi:
Chân trời xa nắng phơi màu hy vọng
Con biết rồi bóng dáng của người xưa
Con hiểu rồi linh hồn cha cao trọng
Sẽ bay về theo lớp gió mây đưa.
Phi Khanh:
Về đi thôi, Trãi, về đi thôi
Nâng gươm thề, đem quốc sử mà soi.
Kìa con trông, nắng tỏa trên đồi non.
Nguyễn Trãi:
Đã đến giờ con lìa xa quan ải
Kể từ đây Nam Bắc cách đôi nơi.
Phi Khanh
Đêm sắp cạn, về ngay đi Nguyễn Trãi,
Nhớ Nam Quan là vết máu trên đầu.
Nguyễn Trãi:
Đêm Nam Quan là con dao hai lưỡi
Trích lòng con thành một vết thương sâu
Trông về Bắc thì xót thương dòng máu
Ngó về Nam thì tan tác gia hương.
Càng thảm khốc, càng bền gan chiến đấu
Bụi hồng bay quay tít một thanh gươm
Giống nòi ấy nghe thời oanh liệt cũ
Sẽ bùng lên như trận gió điên cuồng.
Hỡi quân Minh, sao không nhìn lịch sử?
Mà vội vàng ngạo nghễ xuống Nam phương
Hãy nhìn đấy mà nếm mùi thất bại
Tàn ác đi rồi trả nợ về sau!
Hãy chờ đấy trông sao thần sáng chói
Trong trần ai, ai dễ biết ai đâu!
Một ngày mai con tung gươm cất cánh
Trời quê hương rực lửa những đêm thiêng.
Cha phù hộ cho con tròn sứ mệnh
Bại hay thành là theo lệnh Hoàng Thiên
Một ngày mai khi Trãi nầy khởi nghĩa
Kéo cờ lên phất phới linh hồn cha.
Gạt nước mắt, con nguyện cùng thiên địa
Một ngày mai con lấy lại sơn hà.
Phi Khanh:
Máu anh hung, trôi đi mà rửa nhục,
Kìa con trông, nắng nhuộm chân trời xa.
Nguyễn Trãi:
Con xin về mài gươm chờ báo phục.
Phi Khanh:
Cha mỉm cười nhắm mắt bên Trung Hoa.
Nguyễn Trãi:
Tình phụ tử chia lìa, ai nín khóc
Bóng đêm tàn cay đắng tấm lòng con!
Trời thẳm xa, đoạt mất quyền hoạ phúc.
Phi Khanh:
Kìa con trông, nắng xoã trên đầu non
Nguyễn Trãi:
Trên ngọn núi, nắng phơi màu hy vọng
Con biết rồi, bóng dáng của nghìn xưa
Con hiểu rồi, linh hồn cha cao rộng
Sẽ bay về theo lớp gió mây đưa.
Tiếng chim ca vang lừng, sao mãnh liệt
Gió bình minh phơi phới tuổi thanh xuân.
(lùi dần vào các khóm cây)
Kính chúc cha lên đường sang cõi chết,
Vui từ nay cho đến lúc ly trần.
(Tiếng tiêu vẫn mơ màng, gió sớm nổi lên, Phi Khanh quắc mắt nhìn theo con)
* * *